(1870-1952)

Maria Montessori była osobą wyprzedzającą swoją epokę. Urodziła się w roku 1870 w Chiaravalle, we Włoszech, w wykształconej, acz niezamożnej rodzinie z klasy średniej. Dorastała w środowisku uważanym za bardzo konserwatywne w sprawach dotyczących kobiet. Pomimo zdecydowanego sprzeciwu ojca i nauczycieli rozpoczęła i kontynuowała karierę naukową i została pierwszą kobietą lekarzem we Włoszech.

Jako praktykujący lekarz, związany z Uniwersytetem w Rzymie, nie była nauczycielem, lecz naukowcem. Można znaleźć nutę ironii w fakcie, że stała się sławna dzięki swemu wkładowi w dziedzinę, którą odrzuciła jako miejsce tradycyjnego zesłania dla kobiet w czasach, gdy jedynie kilka zawodów, takich jak opieka nad domem i nauczanie, a także zakon, było dla nich otwartych. Metoda Montessori powstała niejako przypadkowo, jako eksperyment, który dr Montessori przeprowadziła na małą skalę. Geniusz Marii Montessori wywodził się nie z jej umiejętności nauczania, ale z odkrycia ważności tego, co zaobserwowała. Wniknęła ona w prawdziwą naturę dziecka. Dzięki temu jej metoda precyzyjnie odpowiada na naturalne potrzeby dziecka wynikające z jego rozwoju, a co za tym idzie –  jest ponadczasowa.

W roku 1900 Montessori została mianowana dyrektorem nowej szkoły dla dzieci upośledzonych, działającej przy Uniwersytecie Rzymskim. Umieszczone tam dzieci były najprawdopodobniej opóźnione w rozwoju lub autystyczne. Montessori zainicjowała reformatorski ruch w systemie, który uprzednio służył co najwyżej do zamykania upośledzonych umysłowo młodych ludzi w pustych pokojach. Rozpoznając u swoich pacjentów potrzebę stymulacji, celowej aktywności i budowania poczucia własnej wartości, Montessori nalegała, aby pracownicy zwracali się do każdego dziecka z najwyższym szacunkiem. Stworzyła dla swoich młodych podopiecznych program, dzięki któremu uczyli się, jak dbać o siebie i swoje otoczenie.

Montessori udoskonaliła ideę naukowego podejścia do edukacji, opartego na obserwacji i eksperymentach. Należała do szkoły filozoficznej badającej dziecko, a swoje prace realizowała w duchu starannych badań i obiektywizmu biologa studiującego naturalne zachowania istot żywych. Badała dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych, słuchając i szczegółowo odnotowując wszystko, co robiły i mówiły. Powoli zaczęła odkrywać sens tego, kim one naprawdę są i jakie metody pracy z nimi są najlepsze. Jej sukces zyskał szerokie uznanie, gdy – dwa lata po rozpoczęciu pracy – wielu z podopiecznych nastolatków Montessori było w stanie zdać standardowy egzamin kończący szóstą klasę w szkołach publicznych we Włoszech. Doceniona za ten „cud”, Montessori oznajmiła, iż jej wyniki udowodniły jedynie, że szkoły publiczne powinny być w stanie osiągać daleko lepsze rezultaty w pracy z dziećmi w normie intelektualnej.

Po kilku latach studiów oraz pracy na Uniwersytecie Rzymskim Montessori przyjęła w 1907 roku zaproszenie do koordynowania pracy Dziennego Centrum Opieki dla dzieci z klasy pracującej, które były zbyt małe, aby uczęszczać do publicznej szkoły. Ta pierwsza Casa dei Bambini lub „Dom Dziecięcy” znajdował się w San Lorenzo – bardzo ubogiej dzielnicy Rzymu. Warunki, z którymi zetknęła się tam Montessori, były odrażające. Jej pierwsza klasa składała się z pięćdziesięciorga dzieci w wieku od dwóch do pięciu lat, które uczył jeden niewykształcony opiekun.

Montessori nie wiedząc, czy jej pomysły zadziałają w takich warunkach, zaczęła od nauczenia starszych dzieci, jak pomagać przy najbardziej koniecznych codziennych pracach. Wprowadziła także edukacyjne puzzle percepcyjne, z którymi pracowała z dziećmi opóźnionymi w rozwoju. Rezultaty zaskoczyły Montessori, ponieważ tam, gdzie dzieci o specjalnych potrzebach potrzebowały zachęty do używania materiałów edukacyjnych, dzieci z San Lorenzo rwały się do pracy, którą proponowała.

Dzieci, które tydzień wcześniej błąkały się bez celu, zaczęły na długie godziny zasiadać do konstruktywnych czynności. Były zafascynowane puzzlami i pomocami do ćwiczenia percepcji. Jednakże, ku zdziwieniu Montessori, dzieci trzy- oraz czteroletnie czerpały największą radość z nauki praktycznych codziennych czynności, które wzmacniały ich niezależność i poczucie własnej wartości. Każdego dnia prosiły, żeby pokazać im więcej – na przykład klaskały z z zachwytu, gdy Montessori nauczyła ich poprawnego używania chusteczki do nosa.

Wkrótce opieką nad szkołą zajęły się starsze dzieci, pomagając nauczycielowi w przygotowywaniu i podawaniu posiłków oraz utrzymaniu otoczenia w nienagannej czystości, a nawet ucząc się czytać i pisać. Grupa zaczęła funkcjonować według zupełnie nowych zasad– z urwisów szalejących na ulicach dzieci zmieniły się w chodzący wdzięk i grzeczność. Nic dziwnego, że prasa uznała taką historię za urzekającą i szybko opisała ją w gazetach na całym świecie.

Montessori nazwała swoje odkrycia „sekretami dzieciństwa”. Otwierając nowe szkoły odkryła, że „sekrety” te można odnaleźć u wszystkich dzieci. Podsumował to jej student, a następnie kolega, E. M. Standing, małe dzieci wolą:

• pracę bez przymusu,

• spontaniczne powtórzenia,

• raczej pracować niż się bawić,

• koncentrację i samodyscyplinę.

Montessori odkryła także dwie dodatkowe wartości konieczne, aby małe dzieci tak funkcjonowały: przygotowany nauczyciel oraz otoczenie dostosowane do możliwości edukacyjnych dzieci . Montessori wierzyła, że praca nauczyciela, jest to służba dzieciom. Uprzednio jednak nauczyciel powinien określić indywidualne potrzeby każdego dziecka. Jeśli obydwa warunki zostaną spełnione – pokaże ono swój prawdziwy potencjał. 

Montessori rozwijała swoją metodę drogą prób i błędów, zastanawiając się, jakie są źródła konkretnych zachowań dzieci. Nieustannie eksperymentowała, proponując coraz to nowe rozwiązania, po przeanalizowaniu  reakcji dzieci.

Pierwszy „Dom Dziecięcy” zyskał  popularność z dnia na dzień, a tysiące odwiedzających opuszczało go w pełnym entuzjazmie i zachwycie. Szkoła zyskała światową renomę, gdy Montessori założyła kolejne placówki w innych miejscach w całej Europie, a następnie w Stanach Zjednoczonych, uzyskując ten sam efekt. W latach 1912 – 1918, korzystając z pomocy Waszyngtońskiego Towarzystwa Montessori, do którego należeli Aleksander Graham Bell oraz córka Woodrowa Wilsona, Maria Montessori odbyła trzy podróże do Ameryki. Dała odczyty w Białym Domu, Carnegie Hall i na wielu uniwersytetach. Prowadziła programy szkoleniowe dla nauczycieli oraz zaaranżowała salę lekcyjną na międzynarodowych targach.

Dr Montessori była genialnym obserwatorem rozwoju dziecka. Pedagogika, która jest owocem jej badań, od ponad 100 lat z powodzeniem służy dzieciom i ich rodzinom w przedszkolach i szkołach Montessori na całym świecie. W czasie swojego życia dr Montessori została uznana za jednego z wybitnych światowych pedagogów.

Dr Montessori podsumowała dokonania swojego życia w następujący sposób:

„Nasze miejsce było bardziej domem dla dzieci niż prawdziwą szkołą (przedszkolem). Przygotowaliśmy dla dzieci miejsce, gdzie kultura mogła zostać przyswojona bez konieczności wydawania bezpośrednich poleceń(… ) Mimo to te dzieci nauczyły się czytać i pisać, zanim osiągnęły wiek pięciu lat, a nikt nie dawał im żadnych lekcji. W tamtym czasie wydawało się cudem, że dzieci w wieku czterech i pół lat mogą być w stanie pisać i że mogły się czegoś nauczyć bez poczucia bycia nauczanymi (…)

I tak odkryliśmy, że edukacja nie jest czymś, co robi nauczyciel, ale że jest to naturalny proces, który rozwija się spontanicznie w istocie ludzkiej. Nie jest on przyswajany poprzez słuchanie słów, lecz poprzez moc eksperymentów, za pomocą których dziecko działa na swoje otoczenie. Zadaniem nauczyciela nie jest mówić, ale przygotować i zaaranżować serię bodźców do kulturowego działania w specjalnym otoczeniu przygotowanym dla dziecka .

Obecnie istnieje wśród psychologów i pedagogów rozwojowych coraz większa otwartość na pedagogikę Montessori. Uznają oni, że wiele z pomysłów Montessori znacznie wyprzedziło swoje czasy. Dopiero w ostatnich latach, w miarę rozwoju naszego rozumienia rozwoju dziecka, odkrywamy jak trafna i wnikliwa była jej intuicja. W miarę jak ruch Montessori zyskuje wsparcie i zaczyna wkraczać do amerykańskiego sektora szkół publicznych, z łatwością można stwierdzić, że droga Montessori jest zadziwiająco nowatorskim podejściem.